Słupki cz. 2

Najprostsze wyjaśnienie, dlaczego wyniki z Reading spadają, mogłoby brzmieć tak: bo dzieci i młodzież już nie czytają. Takie wyjaśnienie wydaje się jednak zbyt uproszczone czy nawet prostackie, zwłaszcza jeśli skonfrontujemy je z systematycznie zwiększającą się sprzedażą książek na polskim rynku. Pamiętajmy też o jeszcze jednym zjawisku: o ile dziesięć czy piętnaście lat temu naszym życiem rządziły trzy media (książka i prasa, telewizja i kino, oraz radio), obecnie coraz większy udział zyskuje Internet. Jak łatwo zauważyć, zawartość Internetu to w sporej części teksty, czyli tekst pisany... Próba wyjaśnienia, dlaczego zdający mają takie problemy z rozumieniem tekstów, powinna więc iść w innym kierunku.

Jak już wspomniałem wyżej, nie jestem pewny, czy czyta się MNIEJ. Jestem jednak przekonany, że zwiększyło się zróżnicowanie tekstów, z którymi mamy do czynienia w naszym życiu. Czytamy więcej komiksów, więcej krótkich artykułów w Internecie, a tak naprawdę najczęściej czytamy wpisy na różnych forach, czy komentarze na NK albo pod Demotywatorami. Nasza bezpośrednia pisemna komunikacja przybrała formę skrótowych maili, smsów oraz wiadomości wysyłanych przez GG czy Skajpa. Wzrósł też stopień nieformalności tekstów, z którymi mamy do czynienia. Jeśli miałbym wybrać trzy wyrazy, przy pomocy których scharakteryzowałbym to, co czytamy, wybrałbym: "krótki", "nieformalny" oraz "rozmowa".

Natomiast teksty wykorzystywane na egzaminach językowych – nie tylko tych uniwersyteckich, ale również egzaminach pokroju Nowej Matury, FCE czy IELTS – są dokładnym przeciwieństwem tych cech. Są to teksty dłuższe, napisane językiem neutralnym lub formalnym, które zawierają co najwyżej jedno- czy dwuzdaniowe wypowiedzi potoczne zamieszczone w charakterze cytatu. (Co ciekawsze, nie spotkałem się jeszcze z ćwiczeniem wykorzystującym zapis rozmowy między dwoma lub trzema osobami. Twórcy egzaminów zdają się tu ignorować fakt istnienia choćby dialogów książkowych.) No i jak tu się dziwić, że osoby mające na co dzień do czynienia z odmiennego typu materiałem radzą sobie coraz gorzej z tym komponentem egzaminu?

Kolejnym problem jest umiejętność koncentracji. Łatwo podnieść wrzask, że dzisiejsza młodzież nie potrafi się nad niczym skoncentrować i dlatego wyniki z rozumienia tekstu pisanego są tak marne. Takie wyjaśnienie byłoby jednak kompletną bzdurą, gdyż umiejętność koncentracji jest rozwinięta u współczesnej młodzieży dość dobrze. Znam osoby, które nie potrafi skoncentrować się nad jednostronicowym tekstem, ale potrafią poświęcić kilka lub kilkanaście godzin bez przerwy na rozgrywkę w sieci. No to jak to jest? Potrafi się taki człowiek skoncentrować czy nie? Odpowiedź jest prosta: tak, jeśli to, nad czym się koncentruje, jest dla niego ciekawe i motywujące. Teksty ciekawe i motywujące nie są, ponieważ są bodźcami INNEGO RODZAJU, a ludzie mają przeważnie problem z czerpaniem przyjemności z rzeczy, których nie znają, albo znają słabo.

Coraz gorsze wyniki z rozumienia tekstu pisanego zawdzięczamy więc temu, że młodzież czyta innego rodzaju teksty niż prezentowane na egzaminach. Zdający mają również problem z pewnym rodzajem koncentracji, gdzie trzeba uwagę utrzymywać na bodźcu statycznym, który nie zapewnia natychmiastowej nagrody. Dziwię się tutaj wykładowcom, którzy są zaskoczeni słabymi wynikami z "readingu". Przecież wystarczy posłuchać czy poczytać wypowiedzi samych studentów: "Czytanie jest trudne", "Czytanie jest nudne", "Nie lubię czytać". Studenci informują nas wprost o swoim problemie z czytaniem, a my nie robimy nic, aby odpowiednio wcześnie wcześnie im pomóc. Pamiętać też należy, że obecnie wielu studentów filologii angielskiej wywodzi się z domów bez tradycji akademickich, a posługiwanie się angielskim traktują oni użytkowo.

Po tym długim wywodzie na temat rozumienia tekstu pisanego łatwiej nam będzie wyjaśnić, dlaczego dla odmiany Listening przestał być problemem dla zdających. Słuchanie nagrań i oglądanie filmów w języku obcym przestało być czynnością wykonywaną sporadycznie. Na rynku księgarskim jest obecnie o wiele więcej materiałów dedykowanych dla samej sprawności słuchania: osobne książki z płytami, czy choćby Past Papers do egzaminów Cambridge. Zaopatrzenie się w tego typu materiału nie stanowi najmniejszego problemu. Co do filmów zaś... hmmm... Proszę podnieść paluszek w górę kto NIE ściąga spiraconych filmów kinowych i seriali. Nasz kontakt z językiem mówionym po prostu wzrósł drastycznie, a przy tym spowszedniał. Magnetofon na lekcji angielskiego to normalka. Wakacyjny wyjazd do Anglii to codziennośc. Oglądanie filmu bez zagłuszacza w postaci lektora to oczywistość. Więc jak tu się dziwić, że słupek z "listeningu" idzie w górę?

A co z umiejętnością koncentracji nad tekstem mówionym? Zwróćmy uwagę na to, że jeden (!) odcinek serialu filmowego to 30-40 minut gadania. Oglądamy taki odcinek bez dzielenia go na części, gdyż chcemy po prostu dowiedzieć się jak najszybciej, co się w odcinku wydarzyło. Oglądając film w ten sposób niejako ćwiczymy "z zapasem", gdyż na egzaminie jedno nagranie audio potrwa najwyżej od kilku do kilkunastu minut. (Tutaj podobna uwaga jak przy tekście pisanym: dlaczego na egzaminach nie prezentuje się zdającym nagrań video? Przecież w życiu codziennym musimy najcześciej radzić sobie z sytuacjami, gdzie informacja wizualna jest OBECNA. Oczywiście wiem, że na egzaminach jest też część ustna, niemniej chyba nadeszła już pora, aby przygotowujący egzaminy zastanowili się nad tym, czy ich formuła nie staje się już archaiczna...)

Słupki cz. 1

Kiedy studiujemy język angielski, naszym najważniejszym przedmiotem – i największą zmorą – jest najczęściej Praktyczna Nauka Języka Angielskiego (tzw. Practical English). W zależności od uczelni i jej specyfiki w obrębie PNJA wyróżnia się pewną liczbę tzw. skillów, czyli mówiąc po ludzku przedmiotów, z których każdy skupiają się na konkretnej sprawności językowej. Zazwyczaj są to: Reading (rozumienie tekstu), Listening (słuchanie), Practical Grammar (gramatyka praktyczna), Writing (pisanie), Speaking (mówienie). Niekiedy w PNJA wchodzą też Translation (tłumaczenie) oraz Phonetics and Phonology (fonetyka z fonologią), ale ta ostatnia nie jest osobnym komponentem na egzaminie.

W każdym semestrze nauka przedmiotów składających się na PNJA kończy się zaliczeniem z oceną. Student, który nie uzyska takiego zaliczenia w semestrze letnim, nie może przystąpić do egzaminu praktycznego z PNJA. Każda uczelnia decyduje samodzielnie, które z przedmiotów wchodzą w skład tego egzaminu, lecz przeważnie są to Reading, Listening, Writing, Use of English (gramatyka ze słownictwem) oraz Speaking, lub też dowolna ich kombinacja. Za egzamin otrzymuje się jedną ocenę łączną, natomiast praktyki egzaminacyjne są oczywiście dowolne i zależą od tradycji uczelnianej oraz preferencji wykładowców. Decydują oni, jakie typy zadań są serwowane na egzaminie z PNJA, i w jakim stopniu testują one to, czego studenci uczyli się przez cały rok. Egzamin z PNJA jest wielkości słonia – trwa kilka godzin, a część pisemna i ustna odbywają się w różne dni. Dopuszczenie do części ustnej warunkowane jest najczęściej zdaniem części pisemnej.

Jeśli przyjrzymy się wynikom z poszczególnych części pisemnej egzaminu, można zauważyć, że na początku lat 90-tych ubiegłego wieku największym horrorem dla studentów był Listening. I nie ma w tym nic dziwnego. Kontakt z mówionym językiem angielskim był przecież niewielki: trochę słuchania piosenek, trochę oglądania telewizji satelitarnej, godzinka lub dwie tygodniowo konwersacji z nejtiw spikerem na uczelni (jeśli uczelnia miała szczęście posiadać takowego) i to praktycznie byłoby wszystko. Filmy w telewizji lub na kasetach wideo były niezawodnie okraszone głosem polskiego lektora, a audiobooki były rzeczą praktycznie nieznaną.

Use of English również był powszechnie znienawidzony, lecz powodem tak silnych emocji był po prostu ogromny zakres słownictwa, z którym student najczęściej stykał się po raz pierwszy dopiero na uczelni. W sumie należało jedynie jak najszybciej opanować umiejętność wbijania sobie do głowy po kilkaset słówek i wyrażeń tygodniowo. Gramatyka była już prawie przyjemnością, ponieważ tutaj wreszcie obowiązywały jakieś zasady, a materiałów do ćwiczeń nigdy nie brakowało. Gorzej bywało z czasem, który można by gramatyce poświęcać... Wyniki z Use of English bywały przeważnie lepsze od wyników z Listening.

Bardzo mocno studenci czuli się w komponencie Reading. I znów nie ma w tym nic dziwnego – a któż niby chciał studiować filologię angielską? Najczęściej były to mróweczki, które nie wyobrażały sobie życia bez książek. Oczytanie ogólne w języku polskim pomagało w rozumieniu tekstów w języku angielskim. Tekst pisany miał również tę przewagę nad słuchanym, że nie ulatniał się nagle z kartki – można było czytać trudniejszy fragment dowolną ilość razy. I należy tu pamiętać, że testy wielokrotnego wyboru i inne zadania zamknięte nie zasługiwały w opinii wykładowców nawet na splunięcie. Pomimo jednak tego, że należało samodzielnie wymyśleć i zapisać odpowiedzi na pytania do tekstu, Reading był uważany za "piece of cake", a wyniki były wysokie.

Writing również nie stanowił większego problemu. Jeśli student posiadał jaki-taki zasób wyszukanego słownictwa, nie popełniał zbyt wielu błędów gramatycznych i trzymał się tematu, oblanie "rajtingu" zaliczało się do kategorii raczej niezłych wyczynów. Nie wiadomo też, do jakiego stopnia oceny z esejów były subiektywne, gdyż były one przecież oceniane przez osoby, które tego przedmiotu uczyły. Z tej przyczyny, komponentu Writing nie będziemy uwzględniać w naszych rozważaniach.

Wyniki z trzech komponentów na początku lat 90-tych układały się więc następująco: najtrudniejszy był Listening, na następnym miejscu plasował się Use of English, najłatwiejszy był Reading. Jak jest zatem obecnie? Ano, Listening i Reading są na dobrej drodze do zamienienia się miejscami. O ile zdawanie tekstu słuchanego nie jest już traktowane jako dopust boży i wysiłek na miarę zwijania gołymi rękami stalowych patelni, o tyle wyniki z komponentu Reading systematycznie się pogarszają. Zadać więc należy pytanie: dlaczego tak się dzieje? Dlaczego coraz lepiej ze słuchania, a coraz gorzej z czytania? O tym w drugiej części wpisu.