W poprzednich dwóch wpisach omówiliśmy pokrótce aspekty fizyczne podręczników do języka angielskiego oraz sposób przygotowywania takich książek. Po raz zająć się ich zawartością merytoryczną oraz systemem sprzedaży książek.
Pierwszą rzeczą, jaką napotyka nasze oko na okładce, jest tytuł. Podręczniki do języka angielskiego posiadają tytuły krótkie, najczęściej jedno- lub dwuwyrazowe. Przyjęła się konwencja, aby wyraze te były angielskie. O tym, że dana książka jest podręcznikiem, jesteśmy informowani dopiero w podtytule, ponieważ nazwa książki (a najczęściej całej serii książek) musi być mocna. Przyjęło się więc, że tytułem jest "power word" (moje określenie), które musi być krótkie, łatwe do wymówienia i pozytywne w wydźwięku. Oto garść takich tytułów zaczerpnięta z list podręczników dopuszczonych do użytku szkolnego: New Friends, Starland, SuperKids, Look! (klasy IV-VI); Connections, Switch into English, Can Do, New Adventures, New Inspiration, Access, English in Mind, Challenges, To the Top, Say Yes! (gimnazjum). Wydawcy starają się grać na optymistycznych skojarzeniach na zasadzie "nowe jest lepsze" (powszechnie stosowane "new"). Inny kierunki to sugerowanie uczniom i nauczycielom innowacyjności i atrakcyjności podręcznika ("inspiration", "challenges", "adventures") albo odwoływanie się do inteligencji i spraw umysłowych ("in mind"). Niektórzy stosują też taktykę nazewniczą, którą można określić krótko: "pałą między oczy". Używanie wyrazow w rodzaju "super" czy zwrotów "say yes" albo "to the top" to już, delikatnie mówiąc, bombastyczność i przesada. Kiedy wchodzimy do szkoły średniej, która kończy się egzaminem maturalnym, tytuły już raczej nakierowują naszą uwagę na cel edukacyjny: Matura Masters, Success, Real Life, Matura Traveller, Matura Explorer, New Horizons. Ta akurat praktyka jest uzasadniona, ponieważ cel podręcznika jest jasno określony, lecz znowu widzimy nachalne nadużywanie "power words" w rodzaju "masters", "new", "success".
Taka praktyka tytułowania podręczników do języka angielskiego nie odbiega niczym od praktyk nazewniczych stosowanych w innych branżach. Produkt ma się wyróźniać i kojarzyć pozytywnie, może też intrygować, więc nazwa podręcznika musi być skonstruowana w sposób ciekawy i atrakcyjny. Nikt nie daje produktom leczniczym nazw chemicznych, ponieważ zwykły człowiek nie spamięta nazw w rodzaju "Cetirizini dihydrochloridum". Takie nazw źle się kojarzą, są zbyt uczone i trudne do zapisania. Nazwą leku musi być "power word", więc nasze "cetirizini di-cośtam" posiada ciekawą i intrygującą nazwę handlową "Zyrtec". Na podobnych zasadach konstruuje się nazwy samochodów czy innych produktów. Jak widać, dla wydawców podręczniki do języka angielskiego nie różnią się niczym od leków czy samochodów.
Wspominaliśmy już tutaj, że podręcznik jest skonstruowany z jednostek. Przeważnie w jednostce mamy do czynienia ze wszystkim po trochu. Jest tu tekst do czytania, tekst do posłuchania, ćwiczenia dające możliwość porozmawiania, odrobina gramatyki, sekcja poświęcona pisaniu. Wydawcy stosują różne strategie, niekiedy znajdziemy też ramki z wymową, albo informacje kulturowe. Podręczniki przygotowujące do egzaminów wypełnione są wszelkiego rodzaju radami i strategiami, które mają uczniowi pomóc w uporaniu się z tak arcytrudnym zadaniem jak rozwiązanie testu wielokrotnego wyboru...
O ile takie aspekty nauczania jak gramatyka czy wymowa są w miarę "neutralne", to często spotykam się z krytyką tekstów, jakie przeznaczone są do czytania i słuchania. Te teksty pełnią kilka funkcji w książce. Przede wszystkim mają one umożliwić uczniom zapoznanie się z wypowiedziami dłuższymi niż jedno zdanie. Teksty są również źródłem słownictwa z danego zakresu tematycznego, mogą też ilustrować stosowanie pewnych struktur gramatycznych, a także służą często jako podstawa do rozmów i dyskusji. O czym mamy więc rozmawiać? Wystarczy nam nawet krótkie zetknięcie z jakimkolwiek podręcznikiem, abyśmy zauważyli, że istnieje pewien zestaw żelaznych tematów, które się pojawiają oraz pewien żelazny zestaw tematów, które się NIE pojawiają. Doborem tematów rządzi tytułowa "konwencja pop".
Kolejny raz musimy wrócić do dwóch kwestii: kim są autorzy podręczników oraz do czego służy podręcznik. Dla tych, którzy nie czytali poprzednich wpisów z tego cyklu przypominam: autorzy to najczęściej Anglicy uczący angielskiego w Wielkiej Brytanii lub w szkołach językowych na całym świecie; a podręczniki służą do zarabiania pieniędzy. Aby zrozumieć, w jaki sposób ukształtowała się "konwencja pop", musimy pokrótce przyjrzeć się autorom i wydawcom.
W książkach Toma Clancy'ego spotkałem kilkakrotnie zdanie: "Talent goes where the money is". Zastanówmy się, jakie pieniądze znajdują się w branży edukacyjnej. Otóż zarobki nauczycieli języka angielskiego są bardzo niskie. Stawka za godzinę (60 minut) uczenia to kilkanaście funtów, a pamiętajmy, że nauczyciel uczy w szkole językowej kilkanaście godzin w tygodniu. Za górną granicę uważa się trzydzieści godzin. Oznacza to, że przy stawce 15 funtów za godzinę, nauczyciel uczący 30 godzin zarabia 450 funtów tygodniowo brutto. Takie zarobki w Wielkiej Brytanii wpadają w kategorię zarobków gównianych. Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ do uczenia angielskiego wcale nie trzeba mieć "talent", wystarczy być tylko Anglikiem i skończyć kurs CELTA (jest to jednomiesięczne szkolenie, które jest uznawane przez renomowane (sic!) szkoły językowe na całym świecie). Dlatego profesja nauczycieli angielskiego roi się aż od wszelkiego rodzaju rozbitków życiowych: osób, które straciły chęć pracy, albo zostały wywalone z roboty; osób, które chcą podróżować i zarabiać przy okazji pieniądze; osób, które nie potrafią sobie radzić we współczesnym społeczeństwie i rezygnują z wyścigu szczurów. Nauczanie języka angielskiego posiada niestety jeszcze jedną cechę – kariery się w tej branży nie zrobi. Człowiek zostaje "ticzerem" i jest to przeważnie bilet w jedną stronę. Jeśli "ticzer" nawet posiadał wykształcenie z innej dziedziny, po kilku latach wypada z obiegu i przestaje się liczyć na rynku pracy. W nauczaniu istnieje tylko jeden stopień zawodowy, jedna pozycja: ET, English teacher. Jedynie jednostki unikalne, ambitne i pracowite, mogą zostać DOS-em (Director of Studies) czy autorem książek, albo założyć własną szkołę językową. 99% ticzerów może jednak tylko egzystować na granicy minimum socjalnego, poza głównym nurtem społeczeństwa.
Właśnie dzięki takim a nie innym zarobkom w branży nauczania języka angielskiego znajduje się wyjątkowo duży odsetek "niebieskich ptaków" czy gospodyń domowych, dla których pieniądze są tylko dodatkiem do pensji męża. Jeśli nawet takie osoby decydują się pisać podręczniki do języka angielskiego, owoce ich pracy świadczą o ich mentalności i zainteresowaniach. Jeśli więc raziły was w podręcznikach do angielskiego infantylne tematy, czy brak jakiegokolwiek klucza doboru tekstów, przyjrzyjcie się autorom i już wiecie, jakiego to rodzaju ludzie. Płytka i infantylna książka, w której tematy kręcą się wokół globalnego ocieplenia, szokujących trywialności czy aktorów holywoodzkich to po prosty efekt pracy płytkiego i infantylnego autora, który postrzega uczniów jako osoby... płytkie i infantylne.
Dlaczego w podręcznikach nie znajdziemy pewnych treści? Otóż podręcznik do języka angielskiego nie jest wyłącznie efektem pracy autora. Ogromny wpływ ma redakcja, a ta kieruje się jedną zasadą: maksymalizacji zysków. Pierwszym kryterium przy pisaniu podręczników jest "nie wolno obrazić ucznia". A ponieważ ludzie są przeczuleni na wielu punktach, wydawcy świadomie pomijają różnorodne tematy. Skoro ludzie nie lubią rozmawiać o sprawach przykrych, wyrzućmy z podręczników śmierć, choroby czy wszelkiego rodzaju nieszczęścia, jakie mogą się nam przydarzyć. Można oczywiście zostawić abstrakty w rodzaju meteoru uderzającego w naszą planetę. Skoro pewne tematy mogą okazać się kontrowersyjne, wyrzućmy z podręczników kwestie narodowościowe, religijne czy światopoglądowe. Pamiętajmy też, że ludzie czują się niewygodnie lub wręcz źle, jeśli temat jest zbyt naukowy lub zbyt abstrakcyjnyl, więc starajmy się ich nie urazić. Takie tematy nie mogą się w książce znaleźć. Kolejnym trendem, jaki można zaobserwować w podręcznikach do języka angielskiego, to unikanie tzw. dominacji kulturowej. Uczniowi można zapodać kilka przydatnych zwrotów, lecz nie wolno przybliżać kultury brytyjskiej czy amerykańskiej, ponieważ byłby to "imperializm językowy", czyli poniżanie ucznia. Podsumujmy, podręcznik ma być jak piosenka wakacyjna czy holywoodzki hit: prosty, niekontrowersyjny i stereotypowy, gdyż uczeń ma wyjść z zajęć uśmiechnięty, radosny i pełen chęci powrotu do szkoły językowej. To przyniesie najwięcej zysków wydawcy. Czy jednak to przynosi najwięcej zysków uczniowi i społeczeństwu?
Wykonajmy kilka eksperymentów myślowych. Wyobraźmy sobie podręcznik, w którym nie ma żadnych zadań zamkniętych. Dla osób nieobeznanych z terminologią metodyczną: zadanie zamknięte, to takie, w którym nie trzeba podawać samodzielnie wymyślonej odpowiedzi, lecz należy jedynie dokonać wyboru spośród opcji nam dostępnych. Nie trzeba być tytanem intelektu, aby zauważyć, iż zadania zamknięte zabijają kreatywność i samodzielność. W testach wielokrotnego wyboru wystarczy zaznaczać mechanicznie odpowiedzi A lub B lub C. Zadajmy sobie pytanie, czy zależy nam na takim właśnie społeczeństwie; na pozbawionych kreatywności i samodzielności biernych "zaznaczaczach"? Kolejny eksperyment myślowy: wyobraźmy sobie podręcznik do języka angielskiego, gdzie znajdują się teksty naukowców i filozofów. Najlepiej w wersjach oryginalnych. Wydawcy pewnie wyją tu ze wściekłości, gdyż takie teksty mogą obrazić czytelnika, gdyż będą "zbyt trudne i nudne". My jednak zadajmy sobie pytanie, czy nie warto się zaznajamiać z tekstami, które kształtowały naszą wspólną kulturę? Pamiętajmy też, że nasi uczniowie uczą się równocześnie innych przedmiotów: biologii, chemii, fizyki czy matematyki. Czy naprawdę będzie dla nich tak trudne przeczytać tekst Jareda Diamonda, Carla Sagana czy Francisa Cricka?
Trzeci eksperyment będzie już wymagał od nas wspięcia się na palce. Wyobraźmy sobie podręcznik do języka angielskiego, w którym znajdą się informacje o Polsce, o naszej symbolice narodowej, czy historii. Zdarza się przecież tak, że w rozmowie z obcokrajowcami musimy tłumaczyć im pewne kwestie czy zjawiska specyficznie polskie. Czy nie byłoby przydatne, aby podręcznik przygotowywał nas do takich rozmów? Niestety stoi to w sprzeczności z "konwencją pop", która zakłada zignorowanie wszelkich drażliwych tematów jak patriotyzm, czy etniczność. A potem dziwimy się, że nie znamy angielskich odpowiedników takich słów jak "godło narodowe", "osiedle mieszkaniowe" czy "województwo"...
Czwarty eksperyment będzie polegał na wyobrażeniu sobie podręcznika do języka angielskiego, gdzie znajdziemy ten sam tekst w wersji angielskiej i polskiej. Na lekcji angielskiego można przecież dokonać analizy obydwu tekstów, zastanowić się nad tłumaczeniem i jego jakością. Idealna okazja, aby przypomnieć sobie wiadomości z zakresu szeroko rozumianej gramatyki języka polskiego, więc mamy tu niejako "dwa w jednym". Nie tylko uczymy się angielskiego, lecz powtarzamy wiadomości z języka polskiego. Zaznajamiamy się z warsztatem pracy tłumacza. Trzeba tu jednak zapytać, jak taki podręcznik ma przygotować Anglik czy Amerykanin, który nigdy w Polsce nie był? Albo jak był i spędził tu kilka lat, to z ledwością nauczył się zamawiać piwo i białą kawę w restauracji? Ciekawe uwagi na temat zamykania się "ticzerów" i "expatów" w anglojęzycznych mikrospołecznościach można przeczytać zresztą na blogu Fluent in 3 Months (link pod wpisem).
Dla osób niezaspokojonych mam jeszcze piąty niewielki eksperyment: wyobraźmy sobie książkę, w której znajduje się polecenie "Naucz się tekstu na pamięć". Oburzone wycie rozlega się już chyba ze wszystkich stron. Wydawcy uznają takie polecenie za torturowanie bezbronnego ucznia, za przejaw jakiejś prehistorycznej dydaktyki. Autorzy wydawanych obecnie podręczników zapowietrzyli się pewnie dokumentnie, gdyż w ich przekonaniu nie wolno zmuszać uczniów do takich "nonsensownych" czynności. A przecież uczenie się tekstu na pamięć pomaga wyrobić koncentrację oraz wyczulenie na szczegół. Pozwala nam też przygotować się do wykonywania czynności nudnych, ale niezbędnych w późniejszym życiu zawodowym. Niestety stoi ono w jaskrawej opozycji do "konwencji pop", która stanowi, że wszystko musi być proste, łatwe, przyjemne i zajebiste.
Przypuszczam, że przynajmniej kilka osób roześmiało się na głos czytając cztery powyższe akapity, lub przynajmniej pokręciło z politowaniem głowami. "Co to za bzdury?", pomyśleliście sobie. A teraz zastanówcie się, dlaczego tak myślicie. Jeśli trudno wam zmienić perspektywę patrzenia, oznacza to, że obcowanie z podręcznikami do języka angielskiego już ukształtowało wasz sposób myślenia. I tutaj dochodzimy wreszcie do sedna rozważań.
Przydatne linki:
Listy z podręcznikami dopuszczonymi do użytku szkolnego w Polsce tutaj
Kim jest Jared Diamon tutaj
Kim był Francis Crick tutaj
Kim był Carl Sagan tutaj
Blog Fluent in 3 Months i wpis Why moving to a country may not lead to learning the language & what learners & expats CAN do tutaj
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz